Even wachten
Pauwel Hertmans en Peter Verbraeken zien hoe de krimp van de ruimte en de schaarste van de tijd onze wereld tekenen.
Filosoferen is als een brug tussen de vrijheid van ongehinderd denken en een diepere roeping tot verantwoordelijkheid. Het draait om het aannemen van een filosofische houding, waarbij het antwoord niet per se het doel is en het oordeel even wordt opgeschort. Filosoferen is geen voorgekookt, lineair proces: het is eerder een voortdurende beweging langs een cirkel. Op elk moment kan je instappen, het spel meespelen en je weer terugtrekken.
De oorsprong van filosoferen ligt in fundamentele reflectie, waarbij de verhoudingen tussen bijvoorbeeld mens en wereld, bedrijf en maatschappij, natuur en cultuur kritisch worden benaderd. Onderzoek naar vooronderstellingen, het stellen van vragen, en logisch denken zijn typische filosofische activiteiten. Zo tracht de filosoof begrippen helder te definiëren en argumentaties te beoordelen.
In zijn zoektocht naar filosofische verdieping kon Socrates mensen meesterlijk verleiden tot reflexieve gesprekken. Zijn benadering berustte op het besef dat intelligentie geen louter individuele aangelegenheid is. Het denken wordt mede ontwikkeld door anderen die bereid zijn kritisch mee te denken. Door meningen met elkaar te laten botsen, kon hij als geen ander formuleren wat waardevol was. Voor hem was dat het vinden van een bezielend idee of een beeld van deugdelijkheid.
Socrates’ onderzoeksgesprek verschilt van een hulpgesprek, coachingsgesprek of adviserend gesprek. Socratische gesprekken zijn juist vrij: niet gericht op hulp, begeleiding, strategieontwikkeling, of het behalen van een ander bruikbaar, praktisch resultaat. Zijn onderzoeksgesprek is een gesprek in vrije ruimte. De oude Grieken maakten een onderscheid tussen de vrije kunsten en de dienstbare kunsten – respectievelijk de artes liberales en de artes serviles. De vrije kunsten beoefen je om vrije ruimte in je leven en hoofd te brengen, en zo rust te vinden. Ze behoren tot het bezinnende leven – oftewel het vita contemplativa. Aan de andere kant beoefen je dienstbare kunsten: het uitoefenen van een beroep. Deze kunsten behoren tot het vita activa. Het ene doe je omwille van het pure denken en voor jezelf, het andere omwille van iets of iemand anders.
In de hectiek van het dagelijks leven is het van belang om vrije ruimte te creëren en af en toe stil te staan. Vooruit sprinten moet worden afgewisseld door wandelen en peinzen: van het doen in het denken, en ook weer terug. Van ons vita activa in ons vita contemplativa, en vice versa. Goede ideeën gedijen vaak als er ruimte is in je hoofd of tijdens inspirerende ontmoetingen. Het leven bestaat niet slechts uit nut, maar ook uit zegen. We hebben behoefte aan bedrijvigheid, net zo goed als aan spel, viering, vrije tijd en rust.
Zoals Aristoteles opmerkt: ‘We zijn bedrijvig (onrustig) om rust te vinden.’
Daarmee geven de oude Grieken aan dat rust – het ontspannen bezig zijn – de maatstaf was. Vrije ruimte was de norm, gespannen bedrijvigheid de afleiding. Vandaag is het omgekeerd: inspannende drukte is de maatstaf, rust of vrije tijd zijn niet meer dan de tijd die je niet werkt. In een wereld waarin de arbeid zo sterk wordt gewaardeerd, is het cruciaal de diepere betekenis van rust niet uit het oog te verliezen, ook niet tijdens deze drukke feestdagen.
Peter Verbraeken & Pauwel Hertmans
Kenon bv is een filosofisch kabinet gericht op de persoonlijke begeleiding van ondernemers, leidinggevenden en bestuurders.